Ugostitelstvo -

Uslovite i na~inot na vr{ewe na ugosti-telskata dejnost se uredeni so poseben zakon.

Ugostitelska dejnost mo`at da vr{at pretprijatija i drugi pravni lica, du}ani bez svojstvo na pravno lice i zdru`enija na gra|ani.

55.11 Hoteli i moteli so restoran

55.12 Hoteli i moteli bez restoran

55.2 Kampovi i drug vid smestuvawe za pokus prestoj

55.21 Mladinski odmorali{ta i planinarski domovi i ku}i

55.21/1 Odmorali{ta

55.21/2 Planinarski domovi

55.22 Kampovi za {atori i prikolki

55.23 Drug vid smestuvawe, nespomnato na drugo mesto

55.3 Ugostitelski objek- ti za ishrana

55.30 Ugostitelski objekti za ishrana

55.30/1 Restorani i gostilnici (bez sobi za smestuvawe)

55.30/2 Uslugi na drugi ugostitelski objekti

55.4 Barovi

55.40 Barovi

55.5 Kantini i ketering

55.51 Kantini

55.52 Ketering

Spored Nacionalnata klasifikacija na dejnosti ("Sl. vesnik na RM", br.7/98) ugostitelskata dejnost e rasporedena vo sektor @ - Hoteli i restorani vo slednite oddeli, grupi, klasi i potklasi:

Prigotvuvaweto hrana - proizvodstvo proda`bata na pijalaci - trgovija na malo

Vo obraten slu~aj, dokolku nabavat repromaterijal so danok na promet na proizvodi, odnosno dadenoto pravo ne go iskoristat, nemaat pravo preneseniot danok da go namalat od presmetaniot, zatoa {to vo slu~ajot bi se "transformirale" od proizvoditeli vo trgovci; vo soglasnost so ~len 5 od Zakonot ugostitelite se vo kategorijata na proizvoditeli.

Za opremuvawe na svoite objekti (restorani i hoteli) ugostitelskite pretprijatija i du}ani imaat pravo da nabavuvaat oprema so 5% danok na promet na proizvodi, vo soglasnost so ~len 7-b od Zakonot i tarifniot broj 2, stav 1, to~ka 1 od Tarifata na danokot na promet na proizvodi.

Spored ~len 7-b, stav 2 od Zakonot, pod

oprema se podrazbiraat osnovnite sredstva za vr{ewe na dejnosta, predmetite i sitniot inventar opredelen spored propisite za amortizacija, sredstva za li~na za{tita pri rabotata i li~na za{titna oprema i rezervni delovi za taa oprema, osven patni~kite avtomobili, mebelot, tepisite, umetni~kite dela od likovna i primeneta umetnost i drugi ukrasni predmeti za opremuvawe na administrativni prostorii {to se nabaveni pod uslovite i na na~in od ~len 7-b, stav 3 od istiot Zakon.

Ugostitelskite pretprijatija i du}ani imaat pravo so beneficirana dano~na stapka od 5%, da nabavuvaat i predmeti so karakter na siten inventar: ~a{i, ~inii, sadovi za prigotvuvawe hrana, kako i za poslu`uvawe na hranata i pijalacite, ~ar{avi (krevetski i za na masa), pe{kiri i sl.

Vrz osnova na odredbite vo ~len 7-b,

stav 2 od Zakonot, pod oprema se podrazbiraat i predmetite na sitniot inventar opredeleni spored propisite na

amortizacija, koi{to se nabavuvaat pod uslovite i na na~inot propi{an vo ~len 7-b od Zakonot za danokot na promet na proizvodi.

Ugostitelskite pretprijatija ili pretpriema~i {to vr{at ugostitelska dejnost, vrz osnova na pora~ka izjava za reprodukcija nabavuvaat proizvodi {to slu`at za ~ove~ka ishrana kako repro-materijal bez presmetan danok na promet na proizvodi, zaradi prerabotka (prigotvuvawe gotova hrana za poslu`uvawe) i proda`ba na krajni potro{uva~i od:

- proizvodstveni pretprijatija i du}ani;

- uvoz - uvozot go vr{at vo svoe ime i za svoja smetka;

- od pretprijatija registrirani za vr{ewe na uvoz i promet na golemo;

- od fizi~ki lica - preku otkup, so namenski podignati sredstva od smetkata za gotovinsko pla}awe (za otkup na zemjodelski,

ribarski i sto~arski proizvodi, proizvodi na {umarstvoto, {umski plodovi i lekoviti rastenija).

Nabavkata na proizvodi za repro-dukcija, bez danok na promet na proizvodi ne mo`e da se vr{i od prodavnici ili drugi delovni edinici registrirani za vr{ewe promet na malo (~len 6, stav 3 od Zakonot).

I za ugostitelite va`i istata odredba kako i za ostanatite proizvoditeli; nabaveniot reprodukcionen materijal ne mo`e da se prodade, odnosno da se otu|i vo rok od edna godina od nabavkata bez da se plati danok na promet koj ne e platen pri nabavkata zaedno so kamata za denovite na zadocnuvawe od denot na nabavkata do denot na proda`bata.

Nabavkata na repromaterijali bez danok na promet na proizvodi ugostitelskite pretprijatija mo`at da ja vr{at i pod uslovite na ~len 6-b od Zakonot, odnosno so pora~ka - izjava za poznat korisnik.

Na ugostitelskite pretprijatija kako reprodukcionen materijal pod uslovite na ~len 6-a od zakonot, bez danok na promet na proizvodi, mo`e da im se prodavaat slednite prehranbeni proizvodi:

- osnovni proizvodi na zemjodelstvoto i ribarstvoto od to~ka 5 od tarifniot broj 2 od Tarifata na Zakonot za danokot na promet: (site vidovi surovo i su{eno `ito, drugi rastenija, ~aevi od rastenija, cve}e, grozje, ovo{je, pe~urki, semki, meso i `ivina, dive~ i proizvodi od niv, morska i slatkovodna riba, rakovi, {kolki, vodozemci, mekotelci, ikra i drugo);

- `ivotni produkti {to se upotrebuvaat za ~ove~ka ishrana, od to~ka

zbogatuvawe na sostavot ili postigawe na nekoe drugo svojstvo;

- proizvodi od ovo{je na primer: marmalad, pekmez,

kompot, kandirano za{e}ereno ovo{je, su{eno ovo{je, ovo{no `ele, sladoled, ka{a od ovo{je i sli~no, proizvodi od skrob i bra{no, konditorski i drugi pekarski proizvodi (keks, napolitanski slatki), `elatin za jadewe, esencija za podgotvuvawe slatki i drugi sli~ni proizvodi.

- proizvodi obligatorno oslobodeni od danok na promet na proizvodi od ~len 14, to~ka 1 od Zakonot (leb, sve`o, mleko, maslo i masti za jadewe).

Prerabotkite od tutun-cigari, i alkoholni pijalaci, ne mo`at da se nabavuvaat bez akciza od strana na ugostitelskite pretprijatija; soglasno so ~lenovite 5-a i 6-a od Zakonot za akcizi, obvrskata za pla}awe na akcizata za prerabotki od tutun i za alkoholni pijalaci nastanuva vo momentot na kupuvaweto na kontrolnite markici. So kupuvaweto na spomnatite proizvodi od proizvoditelot, uvoznikot ili trgovecot, ugostitelot ja pla}a proda`nata cena vo koja e vklu~ena i akcizata.

Nabavkata na pivo e so platena akciza od proizvoditelot, odnosno uvoznikot; vo natamo{niot promet - akcizata ne se presmetuva i ne se pla}a.

Vinoto i gaziranite pijalaci se nabavuvaat so platen danok na promet na proizvodi po stapka od 25%; se doplatuva danok na promet kako razlika pome|u presmetaniot na proda`nata cena i plateniot pri nabavkata.

Kako materijal za reprodukcija na ugosititelskite pretprijatija, bez presmetan danok na promet na proizvodi, mo`e da im se prodava pomo{niot i potro{niot materijal, kako na primer: sredstva za ~istewe (detergenti, sapuni), salfeti, ~epkalki za zabi i drug potro{en materijal {to ne vleguva vo supstanciite na proizvodite {to im se prodavaat na krajnite potro{uva~i, no se neophodni vo vr{eweto na ugostitelskite uslugi.

Vo soglasnost so ~len 7, stav 1, to~ka 5 od Zakonot, kako repromaterijal se podrazbira i ambala`ata i drug materijal za pakuvawe, materijal {to slu`i za sitni popravki, odr`uvawe i ~istewe na oprema i delovni prostorii, ili {to kako pomo{en, odnosno potro{en materijal se tro{i vo procesot na proizvodstvoto .

Ugostitelstvoto od aspekt na proda`bata

Nabaveniot reprodukcionen materijal ugostitelite go prerabotuvaat i go prodavaat na krajnite potro{uva~i kako finalen proizvod - prigotvena hrana; pri proda`bata se presmetuva i pla}a 5% danok na promet na proizvodi soglasno so tarifen broj 2 od Tarifata na Zakonot.

Nezavisno od dano~niot tretman na poedine~nite artikli koi vleguvaat vo sostav na hranata (nabaveni so ili bez danok na promet na proizvodi), tie se kalkulativni elementi vo opredeluvaweto na proda`nata cena na hranata. Dano~na osnovica na pripremenata hrana na koja se presmetuva danok na promet na proizvodi po stapka od 5% pretstavuva proda`nata cena koja se naplatuva od potro{uva~ot.

Vo slu~aj koga ugostitelot prodava

Rekovme deka pri proda`bata na pijalacite, ugostitelot se javuva vo uloga na trgovec na malo. Presmetuvaweto i pla}aweto na danokot na promet na proizvodi zavisi od vidot na pijalakot {to se prodava.

Pri proda`bata na:

danok na promet na proizvodi po stapka od 5%.

Podelbata na osve`itelnite bezalko-holni pijalaci vo uslovno nare~eni grupi za odano~uvawe so ogled na dano~nata

stapka 5% ili 25% e izvr{ena soglasno so Pravilnikot za kvalitet na osve`itelni bezalkoholni pijaloci (Slu`ben list na SFRJ br.52/83) i Pravilnikot za kvalitetot na proizvodite od ovo{je, zelen~uk, pe~urki i na pektinski preparati (Slu`ben list na SFRJ br.1/79 i 20/82).

Vo praksata kaj del od ovie subjekti (ugostitelite i trgovcite na malo) danokot na promet za doplata se utvrduva kako presmetan danok na vkalkuliranata razlika vo cena t.e. mar`ata.

Vo sosema druga kategorija spa|aat pivoto i alkoholnite pijalaci. Kako {to e poznato, akcizata za pivo se pla}a ednokratno - od uvoznikot ili od proizvoditelot, odnosno so kupuvaweto na banderolite - za alkoho-lnite pijalaci; site ponatamo{ni u~esnici vo prometot (trgovcite na golemo i malo i

ugostitelite) nemaat obvrska da presmetaat i platat akciza. Pri proda`ba na ovie proizvodi se vkalkulira samo razlika vo cena (trgovska mar`a) {to vsu{nost pretstavuva niven del od zarabotuva~kata, odnosno del za pokrivawe na tro{ocite na proda`ba.

Koga pijalacite (se misli na gaziranite, a ne na pivoto i na alkoholnite) se davaat besplatno - po cenata po koja i se nabaveni za vremetraeweto na nekoja druga usluga (kako na primer vo kazinata), osnovicata za presmetka na danokot na promet na proizvodi }e bide istata koja e oformena pri vlezot na pijalacite, bez nadgraduvaweto so razlika vo cena pri izlezot. Vo toj slu~aj, obvrskata za danokot na promet na proizvodi e ednakva so danokot platen pri nabavkata; i ne postoi razlika pome|u presmetan i prenesen danok i nema obvrska za doplata na danok.

Vo vakov slu~aj besplatnoto davawe na pijalaci kaj dano~niot obvrznik ima tretman na reprezentacija i vleguva vo limitot vo iznos od 3% od ostvareniot vkupen prihod. Dokolku postoi pre~ekoruvawe nad zakonski propi{aniot limit vrz osnova na odredbite na Zakonot za danok od dobivka (~len 20 od Zakonot) propi{aniot iznos nad dozvoleniot limit ja zgolemuva dano~nata osnova za danok od dobivka i se odano~uva so 15%.

Vo slu~aj gaziranite pijalaci da ne se davaat bez nadomest - tuku se prodavaat, dano~niot obvrznik mora da presmeta danok na promet na proizvodi na proda`nata cena (vo koja ne e sodr`an danokot na promet - od fazata na nabavka). Obvrskata za pla}awe na danok pretstavuva razlika pome|u presmetaniot i preneseniot danok od fazata na nabavka.

Na prometot na kafe kako napivka vo

ugostitelstvoto, se pla}a danok na promet na proizvodi po stapka od 5% spored tarifniot broj 2, stav 1, to~ka 6 od Tarifata na danokot kako na proizvod {to slu`i za ~ove~ka ishrana. Kafeto se kupuva so presmetana akciza i ne postoi mo`nost za prebivawe na presmetanata obvrska za danok so platenata akciza.

Ugostitelski uslugi na smestuvawe

Na nadomestokot {to korisnikot na uslugite go pla}a za smestuvawe (no}evawe, dneven odmor) vo ugostitelskite objekti (hoteli, moteli), ugostitelot pla}a danok na promet na uslugi po stapka od 13% soglasno so tarifniot broj 1 od Tarifata na danokot na promet na uslugi.

Soglasno so to~ka 10 od ~lenot 19, uslugite na smestuvawe vo detski i mladinski odmorali{ta se oslobodeni od danok na promet - danok na promet na uslugi ne se presmetuva i ne se pla}a.

Osnovicata za presmetuvawe na danokot na promet na uslugi e nadomestokot dobien so izvr{uvaweto na uslugata; soglasno so ~len 21 od Zakonot: "dano~na osnovica na danokot na promet na uslugi e iznosot na nadomestot za izvr{enata usluga, platen vo pari, natura i protivusluga. Danokot na promet na uslugi ne e sodr`an vo dano~nata osnovica tuku pa|a na tovar na korisnikot na uslugata."

Ugostitelskoto pretprijatie pres-metuva i pla}a danok na promet na uslugi soglasno so tarifniot broj 1 od Tarifata na danokot na promet na uslugi po stapka od 13%, i koga korisnikot na uslugata e stransko lice.

Nadomestokot za plateni pansionski uslugi sodr`i del za smestuvawe i del za ishrana; uslugata se odano~uva so 13%, a hranata so 5%.

Za presmetuvawe na danokot na promet na nadomestot platen za pansionskite uslugi vo fakturata - smetkata treba posebno da se izdvoi:

- nadomestokot za hranata i

- nadomestokot za smestuvaweto.

Vo toj slu~aj danokot na promet na uslugi po stapka od 13% se presmetuva na osnovicata koja go pretstavuva nadomestokot za izvr{eni uslugi na smestuvawe, a po stapka od 5% na nadomestokot za prodadena hrana.

Ako vo fakturata, odnosno smetkata ne se navedeni, iska`ani naplatenite nadomestoci oddelno, danokot na promet na uslugi po stapka od 13% se presmetuva na vkupno presmetanata suma za izvr{enite pansionski uslugi.

Smetkovodstveno evidentirawe na nabavkite i proda`bata na hrana

Na~inot na evidentirawe na nabavkata na prehranbeni proizvodi i proda`bata na gotova hrana kaj golem broj ugostitelski pretprijatija, odnosno delovi od pretpri-jatija {to izvr{uvaat ugostitelska dejnost e ustroen so godini nanazad. Ovde voop{to nemame pretenzii da davame gotov model za na~inot na organizirawe i vodewe na smetkovodstvenata evidencija vo ugostitel-skata dejnost; toa e vo zavisnost od organizaciskata postavenost na subjektot, od brojot na dejnostite koi gi vr{i (dali ugostitelstvoto e glavna ili sporedna dejnost), od na~inot na koj e organiziran sistemot na nabavka, odnosno evidenti-raweto na vleznite elementi, ustroenata interna evidencija i kontrola, sistemot na evidentirawe na proda`bata i na~inot na razdol`uvawe na vleznite elementi (surovi-

nite potrebni za prigotvuvawe hrana).

Sakame posebno da gi potencirame zakonskite odredbi {to upatuvaat na na~inot na evidencija, odnosno faktorite {to sekako treba da gi po~ituvame i da gi imame vo vid kako ograni~uva~ki. Nesomneno, treba da se imaat predvid i site dano~ni aspekti za koi dosega pi{uvavme.

Pri na~inot na ustrojuvawe na evidencijata, odnosno na~inot na vodewe na smetkovodstvoto, subjektot treba da odlu~i dali istata evidencija }e mu slu`i istovremeno za negovo informirawe i upravuvawe (sledewe na ostvarenite rezultati od dejnosta, za sistemot na kontrola) i za dano~ni celi (presmetka na obvrskata za pla}awe na danokot na promet), ili pak bi vodel posebni evidencii.

Kupuva~ot koj nabavuva reprodukci-onen materijal bez pla}awe na danok na promet na proizvodi soglasno so odredbite na ~len 43, stav 3 od Zakonot i ~len 6 od Pravilnikot za na~inot na presmetuvawe i pla}awe na danokot na promet na proizvodi i uslugi, treba da obezbedi knigovodstvena ili vonknigovodstvena evidencija za dvi`eweto i potro{okot na materijalite po vid, koli~ina i vrednost, koja treba da se sovpa|a so podatocite vo fakturata, priemnicata i dr.

Dano~niot obvrznik - pravno lice e dol`no vo svoeto knigovodstvo da obezbedi podatoci za dano~nite osnovici spored tarifnite broevi i istite dano~ni stapki vrz osnova na koi se utvrduva i pla}a akontacijata na danokot i se sostavuva i podnesuva presmetka za tie akontacii. Analiti~koto evidentirawe na dano~nite osnovici vrz koi se primenuvaat razli~ni dano~ni stapki od ist tarifen broj ili drugi tarifni broevi, dano~niot obvrznik mo`e da obezbedi i so vonknigovodstvena evide-ncija.

Potro{okot na zalihite na repromaterijalite se evidentira soglasno so odredbite na ~len 44 od Zakonot za smetkovodstvo (FI-FO; LI-FO; po metodot na prose~ni ceni ili po metod na planski ceni), odnosno soglasno so MSS 2 - Zalihi